Mlekowanie ceramiki to jedna z najstarszych metod zapewnienia szczelności naczyń ceramicznych. Badania archeologiczne potwierdzają, że ceramika towarzyszy człowiekowi od przynajmniej 13000 lat. Oprócz artefaktów o charakterze ozdobnym wykonanych z gliny znaleziono duże ilości skorup potwierdzających użytkowy charakter ceramiki. Ceramika użytkowa oczywiście miała mniejszą trwałość – przyczyna jest prosta. Po pierwsze historycznie ludzie tamtych czasów nie mieli wiedzy i możliwości wypału ceramiki w temperaturze powyżej 1000 °C – temperatury, która zapewnia odpowiedni spiek gliny i jej trwałość. Po drugie – naczynia miały charakter użytkowy więc ulegały naturalnemu zużyciu. Mlekowanie ceramiki to następstwo wykorzystywania jej do przechowywania i przygotowywania produktów mlecznych.
Glina nie posiadająca spieku ma przynajmniej dwie podstawowe wady:
niską wytrzymałość
nie zapewnia szczelności naczyń.
Ponieważ głównym celem naczyń ceramicznych było przechowywanie produktów spożywczych i wody dość szybko zorientowano się, że przechowując w nich np. mleko ich szczelność zwiększa się z czasem. Zapewne również dość szybko zorientowano się, że naczynia nasączone mlekiem podgrzewane w ogniu zmieniają swój kolor oraz zyskują szczelność. Tak więc mlekowanie stało się dość szybko techniką uszczelniania i ozdabiania naczyń ceramicznych. W naszych szerokościach geograficznych powstanie i rozwój tej techniki przypisywany jest obszarom śródziemnomorskim o obszarom Azji Mniejszej. Przyczyną są zapewne dwa podstawowe powody:
w tym rejonie rozwinęło się pismo więc dość łatwo było znaleźć historyczne wzmianki o kulturze tamtych czasów
badania archeologiczne bardzo przyjemnie prowadzi się w łagodnym klimacie.
De facto mlekowanie znane było dość powszechnie na terenach Europy Południowo-wschodniej ( kultura trypolska – V w p.n.e ) skąd rozprzestrzeniła się na północ Europy aż do obszaru obecnej Litwy. .
Technika mlekowania jest techniką niezwykle prostą. Po pierwsze musiała taką być aby była powszechna. Po drugie w dawnych czasach możliwości techniczne były bardzo ograniczone. Wygląda to tak:
Naczynia wykonane gliny suszymy i poddajemy pierwszemu wypałowi na biskwit (temp. 900 – 1000 )
Wypalony biskwit zanurzamy na 5-15 minut.
Czasem moczymy przez dłuższy okres czasu np. przez noc w mleku aby uzyskać dokładne wypełnienie porów biskwitu. Poprawia to szczelność biskwitu o dużej porowatości ( np. biskwit z dużą zawartością szamotu)
Naczynia przesuszamy ( lepiej by nie były zbyt mokre, nie muszą być całkowicie wysuszone)
Wypalamy w piecu w temperaturach z zakresu ( 250 do 450 C) w zależności jaką barwę chcemy uzyskać.
C – mleczno-kawowy – bliżej 450 °C – brązowy do czarnego.
Modyfikacją tej metody – stosowaną w celach zdobniczych jest wypał do temperatur z zakresu 200-300 °C i naprzemienne wyjmowanie z pieca, zwilżanie, malowanie mlekiem i ponowne wkładanie do pieca na czas pozwalający na odpowiednią zmianę barwy. Proces powtarzamy do czasu osiągnięcia zadowalającego nas efektu. Należy pamiętać, iż w celu osiągnięcia kontrastów musimy najpierw wypalać wyżej te fragmenty rysunku, które mają być ciemniejsze. W kolejnych wypałach ( o coraz niższej temperaturze ) wypalamy fragmenty jaśniejsze. Zmiana kolejności spowoduje, że wszystkie elementy będziemy mieli wypalone na kolor odpowiadający temperaturze najwyższej. Mlekowanie na prawdę nie jest procesem skomplikowanym a dawać może efekty spektakularne.W zasadzie mlekowanie nie wymaga jakiś szczególnych parametrów mleka. „Ślad węglowy” zostawiają zarówno białka jak i tłuszcz mleczny. Mleko zawierające więcej białka i tłuszczu będzie zostawiało za każdym razem ślad bardziej wyraźny. Jednak wszystko zależy od efektów, które chcemy osiągnąć. Dlatego też na pewnym etapie zaawansowania bardzo wskazane są eksperymenty. Ważne: mleko również można rozcieńczać wodą aby osiągnąć efekt bardziej pastelowy. Można również stosować różne dodatki, których działanie wyjaśniamy podczas prowadzonych przez nas zajęć przybliżających technikę mlekowania.
Oczywiście jak to zwykle w ceramice użytkowej pojawia się zagadnienie bezpieczeństwa kontaktu z żywnością. Aby nie rozwijać tematu należy zdać sobie sprawę, iż ta technika służyła do tworzenia naczyń dla użytku domowego i gospodarskiego przez ostatnie kilka tysięcy lat. Tę technikę można z całą pewnością uznać jako wysoce ekologiczną gdyż w odróżnieniu od większości technik szkliwnych nie używa się tu metali, zwłaszcza metali ciężkich.
Wszystkich chętnych, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o technice mlekowania zapraszamy. Jest wiele odmian i technik, które wyjaśniamy i pokazujemy. Wystarczy się z nami skontaktować.
Jak zwykle zachęcam do zapoznania się z pozostałymi artykułami dostępnymi Tu
Jeśli ten artykuł był ciekawy lub w czymś pomógł zachęcamy do wsparcia naszego przedsięwzięcia. Tworzymy miejsce gdzie będziemy mogli przekazywać nie tylko naszą wiedzę ale i doświadczenie.