Na początek trochę historii
Mlekowanie ceramiki to jedna z najstarszych metod zapewnienia szczelności naczyń ceramicznych. Badania archeologiczne potwierdzają, że ceramika towarzyszy człowiekowi od przynajmniej 13000 lat. Oprócz artefaktów o charakterze ozdobnym wykonanych z gliny znaleziono duże ilości skorup potwierdzających użytkowy charakter ceramiki. Ceramika użytkowa oczywiście miała mniejszą trwałość – przyczyna jest prosta. Po pierwsze historycznie ludzie tamtych czasów nie mieli wiedzy i możliwości wypału ceramiki w temperaturze powyżej 1000 °C – temperatury, która zapewnia odpowiedni spiek gliny i jej trwałość. Po drugie – naczynia miały charakter użytkowy więc ulegały naturalnemu zużyciu. Mlekowanie ceramiki to następstwo wykorzystywania jej do przechowywania i przygotowywania produktów mlecznych.
Spiek gliny a mlekowanie ceramiki
Glina nie posiadająca spieku ma przynajmniej dwie podstawowe wady:
niską wytrzymałość
nie zapewnia szczelności naczyń.
Ponieważ głównym celem naczyń ceramicznych było przechowywanie produktów spożywczych i wody dość szybko zorientowano się, że przechowując w nich np. mleko ich szczelność zwiększa się z czasem. Zapewne również dość szybko zorientowano się, że naczynia nasączone mlekiem podgrzewane w ogniu zmieniają swój kolor oraz zyskują szczelność. Tak więc mlekowanie stało się dość szybko techniką uszczelniania i ozdabiania naczyń ceramicznych. W naszych szerokościach geograficznych powstanie i rozwój tej techniki przypisywany jest obszarom śródziemnomorskim o obszarom Azji Mniejszej. Przyczyną są zapewne dwa podstawowe powody:
w tym rejonie rozwinęło się pismo więc dość łatwo było znaleźć historyczne wzmianki o kulturze tamtych czasów
badania archeologiczne bardzo przyjemnie prowadzi się w łagodnym klimacie.
De facto mlekowanie znane było dość powszechnie na terenach Europy Południowo-wschodniej ( kultura trypolska – V w p.n.e ) skąd rozprzestrzeniła się na północ Europy aż do obszaru obecnej Litwy. .
Dlaczego?
Opis techniki mlekowania ceramiki (wersja współczesna )
Technika mlekowania jest techniką niezwykle prostą. Po pierwsze musiała taką być aby była powszechna. Po drugie w dawnych czasach możliwości techniczne były bardzo ograniczone. Wygląda to tak:
Naczynia wykonane gliny suszymy i poddajemy pierwszemu wypałowi na biskwit (temp. 900 – 1000 )
Wypalony biskwit zanurzamy na 5-15 minut.
Czasem moczymy przez dłuższy okres czasu np. przez noc w mleku aby uzyskać dokładne wypełnienie porów biskwitu. Poprawia to szczelność biskwitu o dużej porowatości ( np. biskwit z dużą zawartością szamotu)
Naczynia przesuszamy ( lepiej by nie były zbyt mokre, nie muszą być całkowicie wysuszone)
Wypalamy w piecu w temperaturach z zakresu ( 250 do 450 C) w zależności jaką barwę chcemy uzyskać.
C – mleczno-kawowy – bliżej 450 °C – brązowy do czarnego.
Modyfikacją tej metody – stosowaną w celach zdobniczych jest wypał do temperatur z zakresu 200-300 °C i naprzemienne wyjmowanie z pieca, zwilżanie, malowanie mlekiem i ponowne wkładanie do pieca na czas pozwalający na odpowiednią zmianę barwy. Proces powtarzamy do czasu osiągnięcia zadowalającego nas efektu. Należy pamiętać, iż w celu osiągnięcia kontrastów musimy najpierw wypalać wyżej te fragmenty rysunku, które mają być ciemniejsze. W kolejnych wypałach ( o coraz niższej temperaturze ) wypalamy fragmenty jaśniejsze. Zmiana kolejności spowoduje, że wszystkie elementy będziemy mieli wypalone na kolor odpowiadający temperaturze najwyższej. Mlekowanie na prawdę nie jest procesem skomplikowanym a dawać może efekty spektakularne.Jakiego mleka użyć?
W zasadzie mlekowanie nie wymaga jakiś szczególnych parametrów mleka. „Ślad węglowy” zostawiają zarówno białka jak i tłuszcz mleczny. Mleko zawierające więcej białka i tłuszczu będzie zostawiało za każdym razem ślad bardziej wyraźny. Jednak wszystko zależy od efektów, które chcemy osiągnąć. Dlatego też na pewnym etapie zaawansowania bardzo wskazane są eksperymenty. Ważne: mleko również można rozcieńczać wodą aby osiągnąć efekt bardziej pastelowy. Można również stosować różne dodatki, których działanie wyjaśniamy podczas prowadzonych przez nas zajęć przybliżających technikę mlekowania.
„Spożywczość” techniki mlekowania ceramiki
Oczywiście jak to zwykle w ceramice użytkowej pojawia się zagadnienie bezpieczeństwa kontaktu z żywnością. Aby nie rozwijać tematu należy zdać sobie sprawę, iż ta technika służyła do tworzenia naczyń dla użytku domowego i gospodarskiego przez ostatnie kilka tysięcy lat. Tę technikę można z całą pewnością uznać jako wysoce ekologiczną gdyż w odróżnieniu od większości technik szkliwnych nie używa się tu metali, zwłaszcza metali ciężkich.
Można to przećwiczyć z nami
Wszystkich chętnych, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o technice mlekowania zapraszamy. Jest wiele odmian i technik, które wyjaśniamy i pokazujemy. Wystarczy się z nami skontaktować.
Jak zwykle zachęcam do zapoznania się z pozostałymi artykułami dostępnymi Tu
Jeśli ten artykuł był ciekawy lub w czymś pomógł zachęcamy do wsparcia naszego przedsięwzięcia. Tworzymy miejsce gdzie będziemy mogli przekazywać nie tylko naszą wiedzę ale i doświadczenie.